Όχι εγώ, Σάμιουελ Μπέκετ

Καλησπέρα φίλοι μου!! Εύχομαι να στε όλοι  καλά και να απολαμβάνετε αυτές τις μέρες τον γλυκό, σχεδόν ανοιξιάτικο ήλιο που μας κάνει για Γενάρη!!

Το μεγαλύτερο μέρος της σημερινής μου ανάρτησης είναι αντιγραφή, με τις απαιτούμενες παραπομπές φυσικά, από άρθρα που ξεψάχνισα στο διαδίκτυο κι αφορούν ένα ανυπέρβλητο (για μένα) θεατρικό έργο του Σάμιουελ Μπέκετ που θα θελα πολύ να παιχτεί για να το θαυμάσω κι από κοντά. Και το λέω αυτό γιατί το πέτυχα στο youtube και φυσικά εκστασιάστηκα οπότε έκανα και την απαιτούμενη έρευνα!!

Το έργο ονομάζεται Όχι εγώ ( Not I), κι η ιδιαιτερότητά του είναι ότι δεν εμφανίζεται κάποιος ηθοποιός στην σκηνή, αλλά πρωταγωνιστής είναι ένα στόμα γυναικείο σε μαύρο φόντο!!

Η Ελένη Γεωργίου έχει γράψει ένα εξαιρετικό άρθρο στο site http://koyinta.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=2155&Itemid=189, σχετικά με το ύφος του Μπέκετ και το θεατρικό Όχι εγώ.  Η ίδια γράφει σε αποσπάσματα του άρθρου:

Χιλιάδες δοκίμια, σκέψεις, συζητήσεις, έχουν γίνει μέχρι σήμερα για τον Ιρλανδό απόφοιτο του Trinity College, S. Beckett.  Ο ίδιος ο Μπέκετ ποτέ δεν έπαψε να υπενθυμίζει ότι δεν έκρυβε τίποτα κάτω απ’ τα κείμενά του και δεν εννοούσε τίποτα περισσότερο από αυτό που έγραφε. Ο Βιττγκενστάιν είχε πει «τα πράγματα είναι αυτό που λέμε πως είναι». Το να πιστεύουμε πως είναι κάτι άλλο από αυτό που λέμε συνιστά ανοησία.

Ο Μπέκετ έχει συχνά θεωρηθεί ψυχρός φορμαλιστής που εκφράζεται με αφαιρετικά σχήματα. Ένας φίλος του συγγραφέα, ο ζωγράφος van Velde είχε πει: «Ο Μπέκετ δεν έγραφε ποτέ κάτι το οποίο δεν είχε ζήσει», εννοώντας φυσικά την εμπειρία σε πολύ βαθύ επίπεδο.
Όλο το συγγραφικό έργο του Μπέκετ έχει μια ροπή προς την ακινησία, τη σιωπή, την ανυπαρξία. Ο άνθρωπος παύει να λειτουργεί ως ύλη αλλά υπάρχει ως συνείδηση που μιλά εως ότου βουλιάξει στη σιωπή. Στον Μπέκετ η φθορά ξεκινά από το σώμα, ώστε το ον ως μη ύλη να είναι ελεύθερο πια να εκφραστεί, αλλά να εκφραστεί με ποιόν τρόπο; Με λέξεις;

Ο σύγχρονος άνθρωπος έχει αντιληφθεί πλέον πόσο η σκέψη είναι δύσκολη και η γλώσσα εύκολη. Έχει εξοικειωθεί με την αδυναμία του να εκφραστεί. Η γλώσσα για τον άνθρωπο είναι η τελευταία στιγμή. Ονοματίζοντας τα πράγματα τα θανατώνει.
Την πορεία των ηρώων των αφηγηματικών έργων του Μπέκετ, που φθείρονται από βιβλίο σε βιβλίο (κυρίως της τριλογίας Μolloy, Malone meurt & L’innomable), ακολουθούν και θεατρικοί του ήρωες. Στη σιωπή οδηγείται ο συγγραφέας από την αντίληψή του ότι η τέχνη είναι η αποθέωση της μοναξιάς και της έλλειψης επικοινωνίας. Ο ίδιος ταλαντεύτηκε πολλές φορές ανάμεσα στην επιθυμία για σιωπή και στην ανάγκη της έκφρασης. Έτσι ο λόγος γι αυτόν είναι καθοριστικός.

Ο λόγος στον Μπέκετ χρησιμοποιείται σαν μια εσωτερική μουσική έξω από το χωροχρόνο αλλά πηγάζουσα από τη συνείδηση, απ΄ το βαθύτερο εγώ του ανθρώπου που δεν χρειάζεται κανένα τόπο, κανένα χώρο, καμιά κίνηση για να ειπωθεί και να υπάρξει. Η γλώσσα του είναι ελλειπτική όπως η σκέψη, με ένα ρυθμό και μια μουσικότητα που από μόνη της αποτελεί “κίνηση” .
Οι ήρωες του Μπέκετ φθείρονται από έργο σε έργο, χάνουν την ύλη τους και απομένουν μοναχικές συνειδήσεις που στροβιλίζονται στον άνεμο της αγωνίας και της ανυπαρξίας ώσπου και αυτές να φτάσουν στην ηρεμία της ακινησίας και της σιωπής. Στο έργο του παρουσιάζει μια αντιπαλότητα μεταξύ λόγου και κίνησης, αφού η επικέντρωση στη ροή της σκέψης περιορίζει το σώμα και την κίνηση επί σκηνής.

Ενώ στα πρώτα του έργα οι κινήσεις θυμίζουν τσίρκο, μιούζικ-χώλ, λάτσι και commedia dell’arte, σιγά-σιγά αδρανοποιούνται και περιορίζονται σε μικρές χειρονομίες, εκφράσεις και αντιδράσεις ώσπου να καταλήξουν στην πλήρη ακινησία. Αυτή η τάση για ακινησία και οι μονόλογοι του δημιουργούν ένα δεύτερο σκηνικό χώρο επί σκηνής, αυτόν του νοητικού χώρου του εγκεφάλου.
Η γλώσσα του εκφράζει τη μοναξιά, την εγκατάλειψη, την αποτυχία της επικοινωνίας, την αδυναμία, την ασημαντότητα. Οι λέξεις δεν ονομάζουν, δεν εννοούν, δεν εκφράζουν, απλώς ηχούν ως ένα παιχνίδι, ως ένας τρόπος διασκέδασης, ως μοναδικός τρόπος διεξόδου και αυτές οι ίδιες οι λέξεις που δεν έχουν αντίκρισμα καταφέρνουν να γίνουν ποιητικές μέσα από αμφισημίες και έννοιες βαθιές.

Οι ήρωες του Μπέκετ μιλούν με ένα μοναδικό τρόπο. Με την ίδια ευκολία που χρησιμοποιούν την argo και χυδαίες εκφράσεις χρησιμοποιούν και ποιητικές και λυρικές εκφράσεις. Διαθέτουν γνώσεις λογοτεχνίας, μυθολογίας, θρησκείας, μιλούν με ύφος ρητορικό, με αντιθέσεις, παρηχήσεις, συνηχήσεις που κάνουν το λόγο “αντιστικτικό”.
Η γλώσσα, απελευθερωμένη από οποιουσδήποτε κανόνες γραφής, σύνταξης και ενοτήτων, αγγίζει τη λογική του ονείρου. Μοναδική κατορθωτή γραφή στα έργα του Μπέκετ είναι αυτή του σώματος, όπου και αυτό με τη σειρά του παραχωρεί τη θέση του στον ελλειπτικό λόγο που αναζητά την αρχέγονη έκφραση. Έτσι, οι λέξεις θρυμματίζονται, το σώμα διαβρώνεται και οι παύσεις βοούν και επαναλαμβάνονται.

Στο «ΟΧΙ ΕΓΩ» (1973) ο Μπέκετ αναιρεί το σώμα, το σκηνικό χώρο και το θεατρικό λόγο. Όταν ρωτήθηκε για τις πηγές του, παρέπεμψε τους ερευνητές στο μυθιστόρημά του «Ο ακατονόμαστος».
Το έργο εκτυλίσσεται σ’ ένα απόλυτο σκοτεινό χώρο. Ένα γυναικείο στόμα ξεπροβάλλει απ’ το μαύρο κενό και η δυσδιάκριτη φιγούρα του ακροατή στέκει στο πλάι. Το κείμενο που αρθρώνει το στόμα μιλά για μια γυναίκα Ιρλανδή, απομονωμένη, απελπισμένη που έχασε τις αισθήσεις της. Μόλις τις ανακτά αισθάνεται ότι ακούει ένα βόμβο που δεν είναι παρά οι λέξεις που βγαίνουν απ’ το στόμα της.
Μέσα από θραύσματα λέξεων επαναλαμβάνει το τραυματικό γεγονός που φορτίζει συγκινησιακά τη φωνή. Πράγμα που αποδεικνύεται από τις χειρονομίες συμπαράστασης του σιωπηλού ακροατή που είναι και οι μόνες που διακόπτουν την ακατάπαυτη ροή του λόγου. Η διήγηση γίνεται στο τρίτο πρόσωπο. Δεν είναι ξεκάθαρο αν το “αυτή” αναφέρεται σε κάποια τρίτη γυναίκα ή στο ίδιο το στόμα.

Στο «Όχι εγώ» έχουμε την απελευθέρωση του λόγου απ’ το υποκείμενο της εκφοράς του και τη συνολική ανατροπή του θεατρικού κώδικα. Η παρουσία του ακροατή είναι μόνο συμβολική και είναι η κλωστή η οποία μετά βίας κρατά το «Όχι εγώ», και μόνο με το σχήμα της λεκτικής ανταλλαγής, σ’ αυτό που λέμε θέατρο. Στην ανυπαρξία του δομημένου θεατρικού λόγου, της δράσης και του “εδώ και τώρα” του θεάτρου προστίθεται και η ανυπαρξία της κίνησης, ακόμα και της γκριμάτσας, και καταργείται η συνθήκη του θεάτρου, που είναι η παρουσία του ανθρώπινου σώματος.

Το ακίνητο, ανελεύθερο σώμα είναι δεμένο με τα δεσμά της αγάπης, της ανάγκης, της αγωνίας, της αμφισβήτησης, της άγνοιας. Η εγκατάλειψη του σώματος είναι πορεία προς τον βαθύτερο εαυτό. Μέσα στην ακινησία ξυπνά το όνειρο. Ο μπεκετικός λόγος, αδύναμος να συστήσει, να εννοήσει, να ονομάσει οτιδήποτε, μέσα απ’ αυτή την έκφραση ανημπόριας, η άρθρωση της μη σύστασης γίνεται σύσταση. Η ομιλία είναι αναπόφευκτη έστω και σαν ελευθερία αποδομημένου λόγου, κραυγής, επανάληψης, παιχνιδιού, έστω και σαν έκφραση πόνου. Οι ρυθμικές σιωπές είναι αυτές που ξαναδίνουν το λόγο και οι παύσεις αυτές που ξαναδίνουν την κίνηση.

 

Για τους φίλους που ενδιαφέρονται, το πρωτότυπο θεατρικό κείμενο βρίσκεται εδώ , στα αγγλικά, και εδώ σε μετάφραση ελληνική!! Ακολουθεί ένα βιντεάκι 15 λεπτών για όποιον θα ήθελε να παρακολουθήσει τον μίνι μονόλογο, στα αγγλικά, από την μούσα του Μπέκετ, την ηθοποιό Μπίλι Γουάιτλο (Billie Whitelaw), την οποία επέλεξε ο ίδιος για το θεατρικό του!! Εύχομαι να το απολαύσετε ή τουλάχιστον να σας φανεί ενδιαφέρον!! Σας φιλώ γλυκά!! 🙂